
Nhà Thờ Họ Hồ Quỳnh Đôi – Di Tích Lịch Sử – Văn Hóa Quốc Gia
Nhà Thờ Họ Hồ Quỳnh Đôi là một di tích Lịch sử – Văn hóa Quốc gia tiêu biểu của huyện Quỳnh Lưu, Nghệ An, được Nhà nước công nhận ngày 22/01/1992, tọa lạc trên khuôn viên 6.200 m², thờ phụng cụ Hồ Kha – thủy tổ dòng họ, cùng các bậc hậu duệ có công “giúp nước, an dân trong hai cuộc kháng chiến trường kỳ” của dân tộc. Dòng họ Hồ tại Quỳnh Đôi khởi nguồn từ hai thủy tổ Hồ Kha và Hồ Hồng, sau mở rộng thành đại tộc với hàng nghìn con cháu phân bố khắp ba miền, đóng góp tích cực cho văn hóa, chính trị và giáo dục nước nhà. Kiến trúc Nhà Thờ uy nghi theo lối “nhà ba gian hai chái” truyền thống Bắc Bộ, kết cấu gỗ lim và ngói diêm chồng, các chi tiết chạm khắc “tứ linh”, “tứ quý” tinh xảo; nội thất chứa đựng hệ thống bài vị, ngai thờ, hoành phi, câu đối và bộ đồ thờ ngũ sự bằng đồng tượng trưng cho văn hóa dòng họ và tín ngưỡng thờ tự tổ tiên. Nhà Thờ Họ Hồ không chỉ là nơi tưởng niệm quá khứ mà còn là trung tâm giáo dục đạo đức, gìn giữ nét đẹp “uống nước nhớ nguồn”, tổ chức lễ giỗ, lễ Kỳ yên, sinh hoạt văn hóa – tâm linh định kỳ, góp phần gắn kết cộng đồng và truyền lửa tri thức dòng tộc cho thế hệ sau.
Theo gia phả dòng họ, cụ Hồ Kha và cụ Hồ Hồng là hai thủy tổ đầu tiên định cư, khai khẩn đất Quỳnh Đôi; Nhà Thờ Họ Hồ được xây dựng để thờ phụng và tưởng nhớ công lao khai khẩn, lập bản của hai vị này.
Từ thế kỷ XVIII–XIX, dòng họ Hồ dần phát triển thành “Đại tộc” với hàng nghìn con cháu, có mặt khắp các vùng đất Bắc – Trung – Nam, tham gia mở mang quân – chính – văn hóa, hiếu học và kháng chiến chống Pháp, Mỹ.
Công nhận Di tích Quốc gia
Ngày 22/01/1992, Bộ Văn hóa – Thông tin xếp hạng Nhà Thờ Họ Hồ Quỳnh Đôi là Di tích Lịch sử – Văn hóa cấp Quốc gia, khẳng định giá trị lịch sử, kiến trúc và văn hóa tâm linh của di tích.
Khuôn viên 6.200 m² hiện vẫn lưu giữ bia ghi công đức dòng họ, sân gạch đỏ, cổng ngõ và hệ thống tường bao trang nghiêm.
Quy mô và không gian tổng thể
Công trình chính theo mô hình nhà ba gian hai chái hướng Nam, sân đình lát gạch truyền thống, có hai dãy hành lang chạy dọc hai bên tạo bố cục “tiền – đại – hậu” chuẩn mực.
Trên khuôn viên xuất hiện hai tượng đài: vua Quang Trung – Nguyễn Huệ và nữ sĩ Hồ Xuân Hương, đều là những danh nhân cùng hệ thứ 12 với dòng họ, thể hiện lòng tự hào và sự kết nối lịch sử của gia tộc.
Chi tiết chạm khắc và trang trí
Hệ vì kèo gỗ lim chồng diêm, mái ngói diêm âm – dương, đao mái cong như vút lên trời, được chạm khắc với đề tài “tứ linh” (long, lân, quy, phụng) và “tứ quý” (tùng, cúc, trúc, mai).
Hoành phi, câu đối bằng gỗ mun thếp son thếp vàng, đại tự “Trung Tâm Thành Tổ” do dòng họ biếu tặng, mang dấu ấn phong cách nghệ nhân thời Nguyễn.
Bài vị và đồ thờ tự
Trung tâm gian thờ đặt ngai thờ (linh tọa) đựng gia phả và bài vị của cụ Hồ Kha cùng các thế hệ con cháu, phủ khăn đỏ để giữ linh hồn tổ tiên.
Bát hương thờ Thổ địa cùng các bát hương nhỏ khác phục vụ bài vị tổ tiên, đặt trên án gian nhiều cấp.
Bộ đồ thờ ngũ sự (đỉnh đồng, đôi hạc, chân nến, đôi đèn thờ, bình hoa) và thất sự tách biệt hai bên tạo không gian cân xứng, thể hiện tinh thần trang nghiêm của văn hóa dòng họ.
Văn hóa dòng họ và tín ngưỡng tổ tiên
Nhà Thờ Họ Hồ là biểu tượng của “văn hóa dòng họ” Việt Nam, thể hiện truyền thống “uống nước nhớ nguồn” khi con cháu khắp nơi quy tụ về dâng hương, xem bàn thờ tổ để kết nối quá khứ – hiện tại.
Hoạt động sinh hoạt, thờ tự không chỉ mang tính tôn giáo mà còn là dịp truyền dạy gia phả, đạo lý hiếu thảo, giáo dục đạo đức cho lớp trẻ trong đại tộc.
Giá trị giáo dục và cộng đồng
Dịp lễ giỗ, Kỳ yên hằng năm tại Nhà Thờ trở thành “giờ học” lịch sử sống cho học sinh, thanh niên, giúp họ hiểu về cội nguồn, khơi dậy niềm tự hào dân tộc và ý chí phát triển quê hương.
Ban Liên lạc Dòng họ Hồ Quỳnh Đôi thường xuyên tổ chức khánh thành, trồng cây xanh, nâng cấp hệ thống chiếu sáng năng lượng mặt trời để bảo tồn di tích và cải thiện môi trường sinh hoạt cộng đồng.
Nhà Thờ Họ Hồ Quỳnh Đôi không chỉ là công trình kiến trúc cổ kính, đậm chất nghệ thuật đình chùa Bắc Bộ, mà còn là trái tim văn hóa của dòng họ Hồ, nơi kết nối bao thế hệ. Với lịch sử hình thành từ thủy tổ Hồ Kha, qua nhiều đời con cháu mở mang bờ cõi và cống hiến cho kháng chiến, Đại tộc Hồ tại Quỳnh Đôi đã xây dựng Nhà Thờ trở thành biểu tượng “văn hóa dòng họ” tiêu biểu của Nghệ An. Di tích tiếp tục phát huy vai trò giáo dục đạo đức, truyền thống tổ tiên và gắn kết cộng đồng, giữ vững ngọn lửa tri ân, hun đúc tinh thần đoàn kết cho thế hệ mai sau.