
Nhà Thờ Và Mộ Hồ Tùng Mậu, Xã Quỳnh Đôi
Đồng chí Hồ Tùng Mậu, tên khai sinh Hồ Bá Cự, sinh ngày 15 tháng 6 1896 tại làng Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An, trong một gia đình khoa bảng có truyền thống yêu nước.
Năm 1920, với khát vọng tìm đường giải phóng dân tộc, ông ra nước ngoài hoạt động cách mạng; đến năm 1923, tại Quảng Châu, ông cùng Lê Hồng Sơn thành lập Tâm Tâm Xã (sau là Tân Việt Thanh niên đoàn).
Tháng 6 1925, dưới sự chỉ dẫn của Nguyễn Ái Quốc, ông cùng Lê Hồng Sơn, Lê Hồng Phong chuyển đổi tổ chức thành Việt Nam Thanh niên Cách mạng Đồng chí Hội, và trở thành một trong 9 người đầu tiên được kết nạp vào Đảng Cộng sản đoàn.Giai đoạn 1920–1931, ông hoạt động ở nước ngoài, rồi bị mật thám Pháp và Anh bắt giam tại các nhà tù Sài Gòn, Hà Nội, Vinh, Kon Tum rồi Buôn Ma Thuột suốt 14 năm, nơi ông vẫn kiên cường vận động, tổ chức “Hội Tao đàn” và sáng tác báo miệng, thơ, kịch để giữ vững tinh thần đồng chí tù chính trị.
Sau khi ra tù, đồng chí được giao nhiều chức vụ quan trọng: phụ trách Trường Quân chính Nhượng Bạn (Hà Tĩnh), Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến Liên khu IV (1947), rồi được Chủ tịch Hồ Chí Minh ký sắc lệnh bổ nhiệm làm Tổng Thanh tra Chính phủ (18/12/1949).
Nhà thờ và mộ Hồ Tùng Mậu tọa lạc tại thôn 5, xã Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu, Nghệ An, trên khuôn viên rộng 1.500 m².
Quần thể di tích bao gồm nhà thờ họ và khu mộ tập trung, được công nhận Di tích lịch sử – văn hóa cấp Quốc gia ngày 11/02/2000.
Công trình nhà thờ được xây dựng bằng bê tông cốt thép, hình thức kiến trúc mô phỏng đình chùa đồng bằng Bắc Bộ với mái ngói diêm chồng, đao mái cong vút và hệ vì kèo chạm trổ hoa văn rồng phượng, thể hiện sự trang nghiêm và uy nghiêm.
Khu mộ trung tâm đặt bia đá khắc tên tuổi Hồ Tùng Mậu, sân lát gạch đỏ, bên cạnh là hệ thống lư hương, đèn đá và hàng rào gỗ, tạo nên không gian thiêng liêng, yên tĩnh để tưởng nhớ.
Quá trình tu bổ, tôn tạo nhiều lần đã đảm bảo giữ nguyên hiện trạng vị trí, quy mô và các chi tiết trang trí gốc, đồng thời bổ sung hạ tầng phục vụ khách tham quan.
Di tích ghi dấu công lao to lớn của một nhà cách mạng kiên trung, là minh chứng sống động về hành trình đấu tranh gian khổ vì độc lập, tự do của dân tộc.
Nơi đây trở thành điểm đến giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ, nơi các trường học, đoàn thể tổ chức dâng hương, tìm hiểu lịch sử và trải nghiệm thực tế giá trị “uống nước nhớ nguồn”.
Không gian văn hóa tâm linh tại Nhà thờ và khu mộ khơi dậy lòng tự hào dân tộc, tăng cường sự gắn kết cộng đồng và dòng họ Hồ, đồng thời lưu giữ di sản cách mạng cho hậu thế.
Hàng năm, vào ngày 15/6 (ngày sinh Hồ Tùng Mậu), các cấp ủy Đảng, chính quyền và nhân dân tổ chức lễ dâng hương, dâng hoa tưởng niệm với chương trình trang trọng, ôn lại thân thế, sự nghiệp và tấm gương hy sinh của đồng chí.
Các hoạt động phụ trợ gồm triển lãm tư liệu, phim tư liệu về cuộc đời ông, tọa đàm chuyên đề, văn nghệ ca ngợi tinh thần cách mạng và chương trình giáo dục truyền thống cho thanh thiếu niên tại di tích.
Sự có mặt của lãnh đạo Trung ương, tỉnh Nghệ An và dòng họ Hồ trong nhiều kỳ kỷ niệm đã thể hiện sự tri ân sâu sắc và tôn vinh những đóng góp của Hồ Tùng Mậu cho sự nghiệp giải phóng dân tộc.
Nhà thờ và mộ Hồ Tùng Mậu tại Quỳnh Đôi không chỉ là nơi lưu giữ di sản cách mạng của một nhà lãnh đạo tiền bối, mà còn là điểm tựa tinh thần, giáo dục lịch sử và văn hóa tâm linh cho các thế hệ mai sau. Qua kiến trúc trang nghiêm, quy mô đồ sộ và các hoạt động tưởng niệm trang trọng, di tích góp phần lan tỏa giá trị “uống nước nhớ nguồn” và khơi dậy lòng yêu nước, ý chí tự lực tự cường trong cộng đồng và thanh niên hôm nay.