Tồn Nghi Mộ Nguyên Tổ Họ Hồ - Trạng Nguyên, Thái Thú Châu Diễn Hồ Hưng Dật
Tồn Nghi Mộ Nguyên Tổ Họ Hồ
Trạng Nguyên, Thái Thú Châu Diễn Hồ Hưng Dật
Địa điểm: Khu vực sân bóng trước trụ sở UBND xã Lăng Thành, tỉnh Nghệ An
Hồ Minh Châu - Chủ tịch Hội đồng họ Hồ tỉnh Khánh Hòa
Hồ Sỹ Khai - Chủ tịch Hội đồng gia tộc họ Hồ Tam Công
Các bô lão nhà thờ Đại tộc Tam Công trao đổi về vị trí mộ Hồ Hưng Dật
I. MỤC ĐÍCH, YÊU CẦU NGHIÊN CỨU
Lịch sử họ Hồ Việt Nam từ trang nguyên Hồ Hưng Dật đến nay đã khoảng 11 thế kỷ. Trong tiến trình lịch sử, họ Hồ là một dòng họ có nhiều đóng góp cho dân tộc, thời nào cũng có nhân tài, được nhiều sử sách, gia phả ghi chép và dân gian truyền miệng. Theo đó, việc xác định vị trí phần mộ của Nguyên tổ họ Hồ, Trạng nguyên Hồ Hưng Dật (TK X) là vấn đề có ý nghĩa rất to lớn:
- Khoa học: Bổ sung tư liệu lịch sử về quá trình hình thành, chế độ, định cư tại Châu Diễn thời Tống - Tiền Lê - Lý.
- Văn hóa: Khôi phục di sản gốc của dòng họ lớn ảnh hưởng đến văn hoá Nghệ An và lịch sử Việt Nam.
- Tín ngưỡng, cộng đồng: Xác định đúng vị trí để làm nơi thờ tự đúng cho các thế hệ hậu duệ họ Hồ trong cả nước là một việc làm có y nghĩa to lớn.
Báo cáo này tổng hợp các bằng chứng từ địa chí, niên đại học, khảo cổ dân gian, truyền khẩu, nhân chứng, địa mạo lịch sử và khảo sát điền đã, nhằm đưa ra mức độ xác tín vị trí mộ Hồ Hưng Dật và đề xuất tổ chức hội thảo khoa học và khảo sát khảo cổ học, thăm dò theo luật Di sản văn hoá.
II. CƠ SỞ LỊCH SỬ VÀ HÀNH CHÍNH
1. Hồ Hưng Dật - nhân vật lịch sử
- Sinh ở Chiết Giang, thế kỷ X (giai đoạn Nhà Đường).
- Sang Tĩnh Hải Quân (một châu quận của Nhà Đường – Đại Việt (Nam Hán)).
- Giữ chức Thái thú Châu Diễn, có công trị nhậm, khai khẩn đất đai, tổ chức hành chính vùng Châu Diễn - vùng đất cực Nam của Tĩnh Hải Quân.
- Làm quan Thái thú, trị sở Quỳ Trạch→ Quỳ Lăng → Từ quan, định cư tại Kẻ Cuồi, → sinh cơ lập nghiệp, làm nhà ở hương Bào Đột (Bào Trạch), rồi làm trại chủ một vùng đất rộng lớn của Châu Diễn.
- Được vua Hồ Quý Ly suy tôn là tổ tiên họ Hồ. Kế tiếp các đời con cháu họ Hồ đến nay suy tôn là Đức Nguyên tổ họ Hồ Việt Nam.
2. Quỳ Lăng - trung tâm hành chính của Châu Hoan - Diễn
Theo các sách địa chí Nghệ An, ghi chép lịch sử địa phương:
- Từ năm 627 đến năm 1009, Quỳ Lăng là trị sở châu Hoan - Diễn, tồn tại hơn 382 năm.
- Quỳ Lăng là vị trí chiến lược, trung tâm chính trị kéo dài từ thời Mai - Phùng - Khúc - Đinh - Tiền Lê đối ứng là thời kỳ Bắc thuộc là Tùy - Đường - Hậu Đường - Hậu Lương- Nam Hán.
- Đình Sừng tại Lăng Thành (di tích cấp quốc gia) thờ Cao Sơn Cao Các và Thành Hoàng Hồ Hưng Dật, chứng minh mối liên hệ trực tiếp giữa nhân vật lịch sử và vùng đất.
→ Khi Hồ Hưng Dật mất, việc an táng Thái thú Hồ Hưng Dật tại Rú quan, Quỳ Lăng hoàn toàn phù hợp về chức tước, vị trí cai trị, tục an táng và tín ngưỡng địa phương. Nguồn thông tin về các vị trí khác, ví dụ như ông Liên (Tứ Kỳ, Hải Dương) phán “ngôi mộ trên núi Voi là mộ ông tổ họ Hồ bên Tàu sang”, hay tảng đá trên núi Y Sảo phía sau đền thờ Vua Hồ được xây thành ngôi mộ gió gần đây (thờ Hồ Hưng Dật) đều không có cơ sở khoa học.
- Năm 1971 UBND xã Lăng Thành thực hiện chủ trương của đảng và nhà nước di dời cơ sở lên đồi núi, đã chọn Rú Quan, nơi có Đền thờ Hồ Hưng Dật và ngôi mộ cổ để xây dưng cơ quan chính quyền ở đây. Vị trí này phong thủy đắc địa: long mạch từ dãy Trường Sơn đổ về; tiền án là hồ nước tích thủy từ khe Ngàn Cận; thế đất tả Thanh Long, hữu Bạch Hổ, Minh Đường rộng.
Cây xương rồng nở hoa ngay trước phòng thờ Hồ Hưng Dật trong khuôn viên UBND xã Lăng Thành
III. TỔNG HỢP TƯ LIỆU TỪ SỬ PHẢ, DÂN GIAN, TRUYỀN KHẨU
1. Tư liệu họ tộc
Các tài liệu phả hệ:
- “Hồ tộc gia phả thực lục” (Hồ Sỹ Dương)
- “Hồ gia thế phả” (Hồ Sĩ Tuần)
- “Hồ tộc hệ phả” (Hồ Văn Vị)
- “Hồ gia hợp tộc phải ký” (Hồ Phi Hội)
Các tài liệu đều xác nhận: Mộ Hồ Hưng Dật táng tại tổng Đường Khê, nơi bao gồm vùng Quỳ Lăng, Kẻ Cuồi, Lăng Thành. Dù mô tả không chỉ rõ toạ độ, nhưng tất cả văn bản đều quy về khối địa bàn duy nhất: Lăng Thành.
2. Dân gian, địa phương
Người dân Lăng Thành từ lâu gọi vùng đất phía bắc làng Quỳ Lăng là: “Xứ Tiên Sinh Ồ Ồ”, còn gọi “xứ Tổ Hồ”. Tên gọi “Ồ Ồ” xuất hiện nhiều thế hệ, dùng để chỉ khu vực có mộ cổ tổ họ Hồ. Rú quan là nơi táng và dựng đền thờ Hồ Hưng Dật. Ngày nay UBND xã Lăng Thành đã dỡ đền thờ đang bảo quản chờ phục dựng (đang xây móng dở dang) và ban thờ lặp trong phòng văn hóa trong tòa nhà UBND xã Lăng Thành hương khói quanh năm. Khu mộ thì bị san bề mặt để làm sân bóng đá. Đoàn xem xét những di vật còn lại của Đền Trung Đẳng thần thờ Hồ Hưng Dật như bát hương, gỗ bị phá dỡ năm 1971 những vẫn được UBND xã Lăng Thành bảo quản đang lưu giữ tại đây.
Bát hương cổ được UBND xã Lăng Thành rước từ ngôi mộ đem vào thờ trong nhà Ủy ban
3. Đình Sừng và miếu thờ
Tại hậu cung Đình Sừng, nơi có ban thờ thần hộ thành Cao Sơn Cao các, có ban thờ thờ thành hoàng làng Hồ Hưng Dật. Đây là minh chứng mạnh: Thờ nhân vật lịch sử → thường gắn với nơi ông lập cơ nghiệp và nơi mộ phần.
IV. NHÂN CHỨNG LỊCH SỬ, TƯ LIỆU TRỰC TIẾP
1. Nhân chứng: ông Hoàng Danh Loan (nguyên Bí thư Đảng ủy xã Lăng Thành)
Lời kể năm 2009 và 2019 tại thực địa:
- Năm 1968, ông làm Chủ nhiệm Hợp tác xã Lăng Thành.
- Năm 1971 khi san ủi mặt bằng làm sân vận đông, tại vị trí này (nay là sân bóng của UBND xã) xuất hiện một ngôi mộ cổ, cách ngôi đền thờ Hồ Hưng Dật một đoạn.
Đặc điểm mộ cổ theo nhân chứng: Xây bằng gạch chỉ mỏng, Kết cấu vòm cuốn, dạng mộ trung đại, hợp tác xã thời đó phá phần vòm gạch đem xây lò thúc mầm, Phần dưới mộ còn nguyên trong đất, chưa hề khai quật.
2. Khảo sát của các đoàn họ Hồ
Nhiều đoàn (1999–2019), Đoàn thứ nhất, ngày 16/07/2009 gồm các trưởng bối: Hồ Sỹ Tăng, Hồ Đại Lộc, Hồ Sỹ Tơn, Hồ Đình Sắc, Hồ Sỹ Minh, Hồ Sỹ Lương và Nhà nghiên cứu Trần Minh Siêu đến tập trung khảo sát đúng vị trí sân bóng và nghe lời thuật đồng nhất từ dân địa phương đúng như lời của ông Bùi Danh Loan→ Có sự trùng khớp giữa truyền khẩu, nhân chứng, địa điểm.
Đoàn thứ hai, ngày 28/06/2019 gồm các nhà nghiên cứu sử - phả họ Hồ Việt Nam gồm: Hồ Duy Diệm, Hồ Minh Châu, Hồ Minh Hiệu, Hồ Quang Đạng, Hồ Sỹ Khai, Hồ Sỹ Ngoan, Hồ Cảnh Sơn, Hồ Sỹ Vịnh, Hồ Lưu Mỹ, Hồ Sỹ Hóa…., làm việc trực tiếp với Chủ tịch UBND xã Lăng Thành về việc xin chủ trương cho phép làm thủ tục thăm dò khu lăng mộ tổ họ Hồ tại sân trước UBND xã Lăng Thành và thay lại hương án, ban thờ Hồ Hưng Dật đặt khang trang trong phòng văn hóa tâm linh thờ Hồ Hưng Dật (ông Hồ Minh Châu tài trợ toàn bộ).
Nhóm điền dã năm 2019
Ban thờ mới thay thế ban thờ cũ trong đặt trang trọng trong nhà văn hóa Lăng Thành
V. PHÂN TÍCH KHẢO CỔ, ĐỊA TẦNG HỌC
1. Kiểu mộ vòm gạch chỉ mỏng
Đặc trưng: Xuất hiện phổ biến trong các lăng mộ Trung Hoa thế kỷ X–XI
- Mộ thời Đường - Ngũ Đại - Tống (Trung Hoa),
- Mộ quý tộc thời Bắc thuộc (Việt Nam),
Điều này phù hợp tuyệt đối với niên đại của Hồ Hưng Dật.
2. Vị trí địa mạo, phong thuỷ
Khu vực Quỳ Lăng có:
- Long mạch từ dãy Trường Sơn đổ về,
- Tiền án là hồ nước tích thủy từ khe Ngàn Cận,
- Tả Thanh Long, hữu Bạch Hổ, Minh Đường rộng.
Đây đúng là địa thế chôn cất bậc đại thần thời cổ.
3. Khả năng còn nguyên mộ thất
Do việc san ủi năm 1971 chỉ tác động phần vòm nổi, phần mộ chìm (mộ thất) nhiều khả năng còn nguyên. Hai đoàn điền dã xác định lại vị trí do ông Hoàng Đình Loan chỉ nơi ngôi mộ cổ và xem xét những di vật còn lại của Đền Trung Đẳng thần thờ Hồ Hưng Dật như bát hương đặt trên mộ, gỗ phá dỡ đền Trung Đẳng thần… năm 1971. Nền móng đền mới được UBND xã Lăng Thành xây dựng dở dang sang một vị trí giưa khu văn phòng ủy ban và sân bóng.
Sân bóng xã Lăng Thành – nơi đang chỉ là vị trí tồn nghi ngôi mộ
VI. MỨC ĐỘ XÁC TÍN CỦA TỒN NGHI
Qua tổng hợp đa ngành:
Loại bằng chứng | Giá trị | Mức độ tin cậy |
Địa chí, sử hành chính | Quỳ Lăng là trung tâm Châu Diễn | Cao |
Tín ngưỡng thờ tại đình Sừng | Thờ Hồ Hưng Dật | Rất cao |
Truyền khẩu dân gian | “Xứ Tiên Sinh Ồ Ồ” | Rất Cao |
Nhân chứng 2009-2019 | Mô tả mộ cổ vòm gạch | Rất cao |
Loại hình kiến trúc mộ | Phù hợp TK X | Cao |
Các đoàn khảo sát | Trùng khớp địa điểm | Cao |
→ Tổng hợp: Mức độ xác tín đạt cấp độ “Cao/ Rất Cao”, đủ điều kiện đề xuất khảo sát khảo cổ học thăm dò chính thức.
VII. KIẾN NGHỊ KHOA HỌC ĐỐI VỚI CÁC CẤP
1. Tiến hành khảo sát địa vật lý (Khảo sát từ, điện, radar xuyên đất GPR)
Mục tiêu:
- Xác định vị trí mộ thất,
- Đo cấu trúc bên dưới mà không đào xới,
- Lập mô hình 3D địa tầng khu vực sân bóng.
2. Thực hiện khai quật thăm dò theo Luật Di sản Văn hóa
Quy mô đề xuất:
- 3 hố thăm dò 4×4 m,
- Tập trung vào các điểm mục tiêu nghi ngờ có gạch, vòm mộ, vật liệu kiến trúc.
3. Lập Hồ sơ xếp hạng Di tích khảo cổ cấp tỉnh, tiến tới cấp quốc gia
Nếu phát hiện mộ hoặc dấu tích:
- Cần khoanh vùng bảo vệ,
- Phục dựng mộ theo nguyên tắc bảo tồn nguyên gốc.
4. Các tổ chức phối hợp thực hiện
- Sở Văn hóa Thể thao & Du lịch Nghệ An
- Viện Khảo cổ học Việt Nam
- Hội đồng họ Hồ Việt Nam
- UBND xã Lăng Thành
- Hội đồng họ Hồ Việt Nam
- Hội đồng Gia tộc họ Hồ Đại tộc Tam Công
Đoàn khảo sát làm việc và chụp hình lưu niệm với Lãnh đạo UBND xã Lăng Thành
VIII. KẾT LUẬN CHUNG
Từ các tư liệu sử học, địa chí, khảo cổ, dân gian, nhân chứng, có thể khẳng định:
Khu vực sân bóng trước UBND xã Lăng Thành, tỉnh Nghệ An là vị trí có mức độ khả tín cao nhất hiện nay của mộ phần Nguyên tổ họ Hồ, Trạng nguyên, Thái thú Châu Diễn Hồ Hưng Dật.
Dù chưa có khai quật chính thức, nhưng các bằng chứng liên ngành đủ mạnh để:
- Đưa khu vực này vào diện Tồn nghi mộ cổ đặc biệt quan trọng,
- Triển khai khảo sát, thăm dò khảo cổ nhằm xác định chính xác và có biện pháp bảo tồn và phục hồi.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Lịch sử huyện Yên Thành, Ngô Đức Tiến chủ biên, NXB Nghệ An.
- Địa chí Văn hoá Nghệ An, NXB KHXH.
- Hồ gia thế phả, Hồ Sĩ Tuần.
- Hồ tộc hệ phả, Hồ Văn Vị.
- Các đời Thái thú Châu Diễn, Sưu tầm dân gian.
- Tư liệu điền dã của các đoàn con cháu họ Hồ (1999–2010).
- Lời chứng của ông Hoàng Danh Loan - Nguyên Bí thư Đảng ủy xã Lăng Thành), ghi ngày 16/07/2009.
- Hồ sơ Di tích Đình Sừng, xã Lăng Thành, Nghệ An.
- Nghiên cứu địa mạo, địa chất vùng Yên Thành - Sở TNMT Nghệ An.
- Một hướng tiếp cận Lịch sử họ Hồ Việt Nam - Nhóm tác giả
Nguyễn Nhật Thanh |
4 giờ
Nguyễn Nhật Thanh |
13 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
17 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
20 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
24 ngày
Nguyễn Thị Thanh Kiều |
24 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
25 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
4 giờ
Nguyễn Nhật Thanh |
03/10/2025 11:25
Nguyễn Nhật Thanh |
20/09/2025 16:30
Nguyễn Nhật Thanh |
19/09/2025 18:14
Nguyễn Nhật Thanh |
19/09/2025 18:13
Nguyễn Nhật Thanh |
19/09/2025 18:12
Nguyễn Nhật Thanh |
19/09/2025 18:12
Nguyễn Nhật Thanh |
19/09/2025 18:11
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg){kind=logo}
.jpg)
.png){kind=logo}
.png){kind=logo}
.png)
.png)
.png){kind=logo}
.png){kind=logo}
.png){kind=logo}
.png)
.png){kind=logo}
.png){kind=logo}
.png){kind=logo}
.jpg){kind=logo}
.jpg)
.png)
.png)
.jpg)
.png)
![[WS13] NB // MC - Làm chủ sân khấu](https://netid.vn/datafiles/18/2023-11/thumbs-56502092-IMG_1068.jpeg)
.png)
.png)
.png)
 of thông bao.jpg)
