Đàn Tế Nam Giao (Vĩnh Lộc) Và Việc Bảo Tồn Và Phát Huy Giá Trị Cộng Đồng Họ Hồ Thanh Hóa
Đại tá, ThS Hồ Thanh Hải
Phó Chủ tịch HĐHH VN, Chủ tịch HĐHH Thanh Hóa
Đàn Tế Nam Giao là một trong những di tích còn nguyên vẹn và quý giá nhất tại Việt Nam, có niên đại hơn 600 năm tuổi. Đàn tế này là một phần của quần thể di tích Thành nhà Hồ, góp phần làm tăng giá trị và sự độc đáo cho Di sản Văn hóa Thế giới. Di tích này được công nhận là Di tích Khảo cổ cấp quốc gia từ năm 2007.
Bài khảo cứu này hệ thống các kết quả khảo cổ, các ghi chép lịch sử và hoạt động của cộng đồng họ Hồ tại Thanh Hóa liên quan đến công trình Đàn tế Nam Giao vương triều Hồ (xã Vĩnh Thành, huyện Vĩnh Lộc). Mục tiêu là phân tích các giá trị lịch sử, kiến trúc, văn hoá của di tích; đánh giá vai trò và đóng góp của cộng đồng họ Hồ trong bảo tồn, phục hồi và quảng bá di sản; và đề xuất giải pháp quản lý kết hợp chuyên môn-kỹ thuật với huy động cộng đồng địa phương.
Giới thiệu
Đàn tế Nam Giao (Nam Giao Altar) là công trình nghi lễ quan trọng được xây dựng trong giai đoạn vương triều Hồ, được sử sách ghi nhận và khảo cổ học xác định hoàn thiện vào năm 1402 dưới thời vua Hồ Hán Thương. Di tích nằm tại xã Vĩnh Thành, huyện Vĩnh Lộc, cách Thành Nhà Hồ khoảng 2–2.5 km về phía đông nam. Là một bộ phận cấu thành của quần thể Thành Nhà Hồ (Citadel of the Ho Dynasty), Đàn tế Nam Giao vừa có giá trị tôn giáo, vừa mang ý nghĩa chính trị khi khẳng định tính chính danh của vương triều theo nghi thức tế trời đất.
Kết quả khảo cổ học và mô tả di tích
Từ các chiến dịch khảo sát, thám sát và khai quật (bắt đầu năm 2004 và có các đợt tiếp theo, trong đó có đợt khai quật đáng chú ý năm 2012), các nhà nghiên cứu đã làm rõ cấu trúc cơ bản của Đàn tế Nam Giao: hệ 5 bậc nền xếp giật cấp, trục "Thần đạo" lát đá xanh dẫn lên tâm đàn với 3 vòng tường bao quanh phần trung tâm, ngự đạo, Thần ngự đạo; và công trình phụ như Giếng Vua (Ngự dục) có cấu trúc trong tròn, ngoài vuông, 9 bậc thành đá (độ sâu khoảng 5,6 m). Các hiện vật phát hiện gồm đồ gốm nung, ngói trang trí linh vật, mảnh kiến trúc đá xanh... (UNESCO; báo chí và báo cáo khai quật).
Phần trung tâm của đàn, nơi cao nhất gồm 3 vòng tường bao bọc lẫn nhau. Phương đàn có hình vuông, bọc lấy Viên đàn hình tròn tượng trưng cho trời và đất giao hòa. Đàn tế còn nguyên dấu tích nền móng của các kiến trúc phụ với 4 cổng lớn, 5 cửa ra vào, lối đi và 25 cống thoát nước. Trục chính giữa gồm 5 làn đường lộ rõ dấu vết của đường “Thần đạo” dẫn lên trung tâm đàn tế. Làn đường lớn nhất ở giữa lát bằng đá xanh chỉ dành cho Thượng đế và thần linh, gọi là Thần ngự đạo. Hai làn bên, mỗi làn rộng 1,5m được lát bằng đá phiến. Làn phía Đông chỉ dành cho Vua đi gọi là Ngự đạo, làn phía Tây dành cho các quan đại thần. Hai làn ngoài cùng dành cho tùy tùng theo vua phục vụ việc tế lễ.
Khảo cổ cũng phát hiện một ngôi mộ đá lớn dưới vòng tường ngoài (phát hiện 2012) chứa bộ xương mà các nghiên cứu nhận định là xương trâu lễ, đặt ra các câu hỏi về nghi thức tế lễ và truyền thống cúng vật trong nghi lễ 'tam sinh' (trâu, dê, ngựa).
Giá trị lịch sử, kiến trúc và văn hoá
Đàn tế Nam Giao đóng vai trò là chứng cứ vật chất về ý thức quốc gia và chủ quyền thời triều Hồ, đồng thời là minh chứng nghệ thuật xây dựng bằng đá xanh với các thành tạo, vật liệu và trang trí đặc trưng. Hình thức vuông-tròn, số 9 (bậc giếng), hệ thống trục lễ phản ánh tư tưởng vũ trụ học Nho - Lão phổ biến trong lễ nghi đế vương ở Đông Á. Các giá trị này được khẳng định trong hồ sơ Di sản Thành Nhà Hồ được UNESCO công nhận.
Vai trò và hoạt động của cộng đồng họ Hồ Thanh Hóa
Cộng đồng họ Hồ tại Thanh Hóa (ước tính 35.000–38.000 người) đã tham gia vào nhiều hoạt động gìn giữ, khôi phục và phục dựng nghi lễ liên quan đến Đàn tế Nam Giao: thành lập Hội đồng họ Hồ tỉnh và các Hội đồng huyện; xây dựng nhà tưởng niệm Hoàng đế Hồ Quý Ly; tổ chức lễ giỗ hàng năm (từ 2010 trở đi tại đàn tế); phối hợp tái hiện một phần lễ tế (2013); tổ chức các lễ hội vùng đệm (2015, 2019) và các hoạt động văn hoá khác để giới thiệu, quảng bá di sản trong cộng đồng và khách tham quan.
Cộng đồng họ Hồ tại Thanh Hóa luôn tự hào vì những di sản vật chất và tinh thần của vương triều Hồ để lại, người họ Hồ luôn xác định phải có ý thức để giữ gìn bảo tồn những giá trị to lớn ấy. Các hoạt động này có hiệu quả khơi dậy nhận thức bản sắc, kết nối dòng họ và huy động nguồn lực cộng đồng. Tuy nhiên, chúng còn mang tính tự phát, thiếu hướng dẫn chuyên môn về phục dựng lễ nghi, trang phục và đạo cụ; cần quy chuẩn hóa và liên kết chặt chẽ với các cơ quan chuyên môn.
Kiến nghị
Xây dựng Bộ Quy chế Lễ nghi Đàn tế Nam Giao: nội dung nghi lễ, trang phục, đạo cụ, trình tự thực hiện, dựa trên nghiên cứu tài liệu lịch sử và khảo cổ.
Thiết lập Chương trình hợp tác chuyên môn giữa Trung tâm bảo tồn Thành Nhà Hồ, Sở Văn hoá Thể thao & Du lịch, các viện nghiên cứu và Hội đồng họ Hồ để hướng dẫn phục dựng.
Huy động và đa dạng hóa nguồn lực (ngân sách nhà nước, xã hội hóa, tài trợ) để ổn định kinh phí tổ chức và quản lý di tích.
Phát triển vùng đệm: phục hồi làng nghề, trò chơi dân gian, kết nối tour du lịch văn hoá có trách nhiệm.
Giáo dục và truyền thông: đưa nội dung về Đàn tế Nam Giao vào chương trình truyền thông, tài liệu cho cộng đồng và khách tham quan.
Kết luận
Đàn tế Nam Giao là di tích có giá trị lịch sử, văn hoá, kiến trúc đặc biệt trong quần thể Thành Nhà Hồ. Cộng đồng họ Hồ Thanh Hóa đã đóng góp tích cực trong việc bảo tồn và quảng bá di sản, song để phát huy bền vững cần có cơ chế phối hợp chuyên môn, nguồn lực ổn định và quy chuẩn hoá các hoạt động phục vụ phục dựng nghi lễ. Việc hợp nhất kiến thức khảo cổ học, sử học và tham gia có trách nhiệm của cộng đồng sẽ giúp Đàn tế Nam Giao trở thành một biểu tượng văn hoá sống động, vừa giữ được tính xác thực vừa tạo ra giá trị cộng đồng.
Tài liệu tham khảo
- UNESCO World Heritage Centre. (2011). Citadel of the Ho Dynasty (Nomination dossier and description). Retrieved from https://whc.unesco.org/en/list/1358/ (Accessed via UNESCO site).
- Vietnam National Administration of Tourism. (n.d.). Nam Giao Altar: A typical architectural complex of the Ho Dynasty. Retrieved from https://www.vietnam.vn/en/dan-te-nam-giao-quan-the-kien-truc-dac-trung-cua-vuong-trieu-ho
- Vietnam Tourism. (n.d.). The secret of Ho Dynasty Citadel / Nam Giao Altar. Retrieved from https://vietnamtourism.gov.vn/en/post/4131
- (2021, September 26). Đàn tế hơn 600 tuổi ở Thành Nhà Hồ. Retrieved from https://vnexpress.net/dan-te-hon-600-tuoi-o-thanh-nha-ho-4362019.html
- Southeast Asian Archaeology. (2007, November 29). Nam Giao Altar – the largest of its kind. Retrieved from https://www.southeastasianarchaeology.com/2007/11/29/nam-giao-altar-the-largest-of-its-kind/
- (n.d.). Di tích Thành Nhà Hồ ngày càng thu hút du khách. Retrieved from https://www.vietnamplus.vn/di-tich-thanh-nha-ho-ngay-cang-thu-hut-du-khach-post147600.vnp
- vn. (2025). Khảo cổ học tại Di sản thế giới Thành nhà Hồ. Retrieved from https://baotanglichsu.vn/vi/Articles/3127/75475/khao-co-hoc-tai-di-san-the-gioi-thanh-nha-ho-bai-1-giai-ma-dau-tich-kinh-thanh-dja.html
Nguyễn Nhật Thanh |
4 giờ
Nguyễn Nhật Thanh |
1 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
1 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
1 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
1 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
1 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
1 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
1 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
4 giờ
Nguyễn Nhật Thanh |
1 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
1 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
1 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
1 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
1 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
1 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
4 giờ
Nguyễn Nhật Thanh |
1 ngày
Nguyễn Quỳnh Nhi |
7 ngày
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg){kind=logo}
.jpg)
.png){kind=logo}
.png){kind=logo}
.png)
.png)
.png){kind=logo}
.png){kind=logo}
.png){kind=logo}
.png)
.png){kind=logo}
.png){kind=logo}
.png){kind=logo}
.jpg){kind=logo}
.jpg)
.png)
![Phương Hoa Sea Garden Hà Tiên [DEMO]](https://netid.vn/datafiles/18/2024-07/thumbs-43280754-z5663208563916_ca6fa4455aeeac4c01cc4a8f079f1893.jpg)
.png)
.jpg)
.png)
![[WS13] NB // MC - Làm chủ sân khấu](https://netid.vn/datafiles/18/2023-11/thumbs-56502092-IMG_1068.jpeg)
.png)
.png)
.png)
 of thông bao.jpg)
